Obrotowa Mapa Nieba
Obrotowa mapa nieba to prosty przyrząd służący do orientacji na nocnym niebie. Pozwala m.in. określić jaka część nieba widoczna jest nad horyzontem w danym momencie, o której wschodzą i zachodzą interesujące nas obiekty astronomiczne. Poniżej przedstawiamy opis mapy obrotowej autorstwa Pawła Matysa. Mapa ta jest na wyposażeniu Pracowni Dydaktyczno-Obserwacyjnej w Orlu.
Mapa ma dwie strony:
Strona A – część podstawowa + ruchoma nakładka
Strona B – wyjaśnienia
Mapa świeci w ciemności po naświetleniu światłem dziennym lub sztucznym.
Strona A
Część podstawowa: zawiera mapkę gwiazd widocznych w Polsce gołym okiem (do 5 mag) i niektóre obiekty mgławicowe. Drogę Mleczną zaznaczono jaśniejszym tłem, gwiazdozbiory liniami łączącymi niektóre gwiazdy. Ekliptykę odwzorowuje ciąg czarnych punktów, odpowiadających położeniu Słońca na tle gwiazd w kolejnych dniach roku. Wzdłuż ekliptyki znajdują się wszystkie gwiazdozbiory zodiakalne. Wyróżniono każdy 1 (I), 10 (X) i 20-ty (XX) dzień miesiąca. Na mapkę naniesiono siatkę współrzędnych równikowych: rektascencje (południki od 2 - 24 h) i deklinacje – równoleżniki od +90 do -40 stopni. Kalendarz na obwodzie mapy zawiera wszystkie miesiące i dni całego roku.
Nakładka: część przezroczysta odsłania fragment mapy, który odpowiada obrazowi całego nieba widocznego w danej chwili nad Polską. Owal na nakładce odwzorowuje linię horyzontu dla szerokości geograficznej 52 stopnie a liczby wokół nakładki – godziny w czasie miejscowym. Zaznaczone na owalu kierunki świata umożliwiają porównanie mapy z obserwowanym niebem. Przez biegun i zenit biegnie linia miejscowego południka przecinając horyzont w punktach N (północy) i S (południa). Zaznaczone są również kierunki W (zachodu) i E (wschodu) oraz kierunki pośrednie: SE - południowy wschód, SW - południowy zachód, NW - północny zachód oraz NE - północny wschód. Pozostałe linie wewnątrz owalu pozwalają określić wysokość obiektów nad horyzontem.
Środek mapy odpowiada zenitowi. Gwiazdy pokazane w centrum mapy na niebie będą się znajdowały nad głową.
Nastawiając mapkę na dany moment należy wyznaczyć czas miejscowy, to znaczy do czasu zegarowego dodać poprawkę na długość geograficzną i odjąć 1 godzinę jeśli obowiązuje czas letni.
Odczytując z mapy moment zjawiska od godziny wskazanej przez mapę należy odjąć poprawkę na długość geograficzną i dodać 1 godzinę jeśli obowiązuje czas letni.
Strona B:
Instrukcja obsługi i przykładowe zadania wymagające wykorzystania Obrotowej Mapy Nieba.
Tabela poprawek na długość geograficzną (w minutach).
Linijka do pomiaru odległości kątowych na niebie (trzymać w odległości wyciągniętej ręki – 60 cm).
Jak korzystać z obrotowej mapki nieba (przykłady):
Jak uzyskać wygląd nieba nad horyzontem w danej chwili:
- znajdujemy datę obserwacji na obwodzie mapy
- znajdujemy godzinę obserwacji na nakładce
- dostrajamy godzinę obserwacji na pomocą ruchomej nakładki – ustawiamy ruchomą nakładkę tak, aby godzina obserwacji pokryła się z datą obserwacji.
- orientujemy mapę według stron świata. Jeśli chcemy przyjrzeć się w czerwcu północnemu niebu, musimy przekręcić mapę odpowiadającą odpowiedniej dacie czerwcowej tak, by znalazł się przed nami punkt N.
Jak ustalić godzinę wschodu, górowania lub zachodu dowolnego obiektu:
- wschód: ustawiamy obiekt na linii horyzontu po stronie E i odczytujemy godzinę na nakładce dla odpowiedniej daty obserwacji;
- górowanie: ustawiamy obiekt na linii miejscowego południka i odczytujemy godzinę na nakładce dla odpowiedniej daty obserwacji;
- zachód: ustawiamy obiekt na linii horyzontu po stronie W i odczytujemy godzinę na nakładce dla odpowiedniej daty obserwacji.
Jak określić w przybliżeniu położenie jasnych planet.
- szukamy w tabeli na stronie B wartość rektascencji wybranej planety dla danego okresu czasu i szukamy odpowiedniego miejsca na mapie. Pamiętamy, że planeta znajduje się zawsze w pobliżu ekliptyki. W tabeli są dane dla Wenus, Marsa, Jowisza i Saturna na lata 2012-2017
Dodatkowe informacje i ciekawe zadania: http://www.astromapy.pl/obrotowa-mapa-nieba-plastikowa.html
